English
Deutsch
Wieś w pow. żyrardowskim położona nad rzeką Pisią Gągoliną, ok. 12 km na płd.-zach. od Grodziska Mazowieckiego.
Przez ok. 300 lat – od XV do początku XVIII w. należała do rodu Radziejowskich, krótko Ossolińskich, a do wybuchu II wojny światowej stanowiła własność Krasińskich. Niektórzy z Radziejowskich zapisali się niechlubnie w historii Polski. Katarzyna była w 1526 podejrzewana była o otrucie ostatnich książąt mazowieckich Janusza i Stanisława. Z kolei Hieronim, którego ojcem chrzestnym był Władysław IV, sprowadził Szwedów do Polski (z zemsty za romans Jana Kazimierza z jego żoną). W XV w. powstał tu murowany dwór obronny, przebudowany w XVI w. na zameczek. W poł. XVII w. po wielokrotnych przebudowach siedziba przybrała formę regularnego barokowego założenia pałacowego powiązanego z rozległym ogrodem. Dla wygody coraz liczniejszych gości dobudowano oficyny przydworskie, w których mogło przebywać nawet 1000 osób. W l. 1678-1684 z inicjatywy prymasa Michała Radziejowskiego (syna Hieronima) przekształcono prawą oficynę w okazały pałac barokowy, a lewą rozebrano. Projekt rezydencji przypisuje się Tylmanowi z Gameren. W czasie największej świetności Radziejowic bywali tu królowie Zygmunt III Waza, Władysław IV i Jan III Sobieski. Po śmierci prymasa w 1705 r. (ostatni z Radziejowskich) posiadłość popadła w ruinę. Obecny kształt pałac uzyskał dopiero na przełomie XVIII/XIX w., gdy przeszedł w ręce Krasińskich, co zapobiegło jego dalszej dewastacji. Oboźny koronny Kazimierz Krasiński przebudował pałac, a projekt i kierowanie pracami powierzył słynnemu architektowi Jakubowi Kubickiemu, który nadał smukłemu zameczkowi styl romantycznego gotyku o cechach budowli obronnej, zaś pałacowi nadano cechy klasycystyczne. Obie budowle połączył ostrołukowymi krużgankami. Wnętrza pałacowe otrzymały bogatą dekorację sztukatorską i malarską, a w mansardzie urządzono mały teatr (działał do 1869 r.). Wokół posiadłości założono park krajobrazowy w stylu angielskim ze stawem. W końcu XIX w. w elewacji frontowej dobudowano portyk toskański, a w elewacji ogrodowej dwa balkony wsparte na żeliwnych kolumnach.
Piękny pałac był chlubą Krasińskich, do którego chętnie zapraszali artystów. Bywali tu m.in. Juliusz Kossak, Henryk Sienkiewicz, Lucjan Rydel, Jarosław Iwaszkiewicz i mieszkający w pobliskiej Kuklówce Józef Chełmoński. Szczególną inicjatywą i zasługami dla kultury wykazał się Edward hrabia Krasiński (1870-1940). Był ostatnim właścicielem Radziejowic, ostatnim ordynatem dóbr opinogórskich oraz zarządcą Biblioteki Ordynacji Krasińskich. Prócz tego napisał wiele opracowań pamiętnikarskich dokumentujących historię Mazowsza i Warszawy. Aktywnie uczestniczył w życiu kulturalno-społecznym. Współtworzył warszawski Teatr Polski oraz Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie. Przyjaźnił się z wieloma postaciami świata kultury, w tym z Henrykiem Sienkiewiczem. Niejednokrotnie wspierał ich twórczość. E. Krasiński zmarł w obozie koncentracyjnym w Dachau w 1940. Pamięć zasłużonego dla polskiej kultury i nauki hrabiego czci pomnik znajdujący się w pobliżu bramy prowadzącej do pałacu. Obelisk składa się z popiersia i cokołu z okolicznościowym napisem o treści: „Edward Krasiński 1870-1940, przyjaciel artystów, urodzony w Radziejowicach, zamordowany w Dachau, Amor patriae nostra lex”. Te ostatnie słowa doskonale charakteryzują hrabiego, a po polsku brzmią „miłość Ojczyzny naszym prawem”.
Zdewastowaną w czasie II wojny rezydencję gruntownie odrestaurowano w l. 1956-1964 ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki. Od 1965 pełni funkcję domu pracy twórczej łącząc ją z działalnością muzealną, koncertową i popularyzatorską. Organizowane są wieczory operowe i spektakle teatralne oraz festiwal im. Jerzego Waldorffa, który przez 30 lat był tu stałym rezydentem. I jak dawniej do Radziejowic przyjeżdżają pisarze, publicyści, filmowcy, muzycy i plastycy. Obecny pałac zachował kształt nadany przez Kubickiego. Jest budowlą klasycystyczną murowaną z cegły i otynkowaną, podpiwniczoną, piętrową, z mieszkalnym poddaszem przekrytym dachem mansardowym z symetrycznie rozmieszczonymi facjatkami, o połaciach krytych blachą. W stałej ekspozycji można zobaczyć wnętrza z pamiątkami po rodzinie Krasińskich. W Sali Malinowej zachwycają delikatne tapety z jedwabiu, a w Sali Porcelanowej komplet miśnieńskiej porcelany. Bogatą galerię obrazów tworzą dzieła najbardziej znanych XIX-wiecznych malarzy polskich, w tym największa w kraju kolekcja płócien Józefa Chełmońskiego. Inną ozdobą jest 15 cennych fortepianów i pianin, wśród nich piękny steinway w kolorze hebanu. Wszystkie gotowe do gry, niektóre faktycznie używane w trakcie organizowanych tu koncertów.
W skład zespołu pałacowego wchodzi także romantyczny Zameczek – najstarsza, bo w niektórych partiach pochodząca z XVI w. część pierwotnego dworu obronnego Radziejowskich, a zarazem najwcześniejsza w Polsce budowla neogotycka. Kubicki stworzył unikalny obiekt – to festiwal wieżyczek, uskoków, blankowań, fryzów, elementów rzeźbiarskich i wmurowanych wcześniejszych kamiennych detali. Dziś mieści pałacową kuchnię i dwa historyczne apartamenty wyposażone w stylowe meble i obrazy. W otaczającym pałac pięknym 21-ha parku spiętrzone wody Pisi Gągoliny tworzą urokliwe stawy, wokół których znajdują się wpisane na listę pomników przyrody aleja lipowa i jesionowa oraz rosnący przed wejściem do pałacu okaz miłorzębu dwuklapowego. W parku znajduje się wiele rzeźb i pomników m.in. H. Sienkiewicza, śmiejącego się Ernesta Hemingwaya, Aleksandra Gierymskiego autorstwa Alfonsa Karnego.
Po drugiej stronie drogi między drzewami kryje się piękny modrzewiowy Dom Administratora z końca XVIII w. – dworek o typowej architekturze szlacheckiej stanowił centralną budowlę folwarku i był siedzibą administratora majątku. Mieszczą się tu pokoje hotelowe i mały salonik z fortepianem. Na miejscu samego folwarku znajduje się natomiast stara, XIX-wieczna kuźnia, zaadaptowana na salę konferencyjną. W latach 60. XX w. na miejscu nieistniejącego renesansowego pałacu powstała także tzw. Willa Szwajcarska, stanowiąca zaplecze administracyjne i pokoje gościnne. Do zespołu pałacowego należą również zabytkowe stajnie, wozownie i młyn wodny.
Źródło: Piotr Libicki. Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu. Dom Wydawniczy „Rebis” Poznań 2009.
Internet: http://www.palacradziejowice.pl/
