English
Deutsch
W Chlewiskach – wsi odległej od Szydłowca o 6 km – w malowniczym parku krajobrazowym stoi zabytkowy pałac Odrowążów Na przestrzeni wieków znajdował się w rękach znanych rodów. Pierwszym był Piotr Dunin, wznosząc w 1135 na sztucznie nadsypanym 6-metrowym wzgórzu (wg legendy mieli to uczynić jeńcy tatarscy) drewniany dwór obronny. W XIV w. Chlewiska przeszły na 300 lat na własność pochodzącego z Moraw rodu Odrowążów, którzy zyskali za czasów Piastów i Jagiellonów ogromny prestiż, majątki i urzędy. W 1360 za zasługi dla kraju otrzymali dla Chlewisk przywilej lokacyjny od króla Kazimierza Wielkiego i w XV w. na miejscu drewnianego dworu wznieśli murowany zamek obronny, przyjmując od nazwy siedziby nazwisko Chlewiccy. W 1605 zamek został przebudowany i odnowiony przez Wawrzyńca Chlewickiego. Wykonano w nim szereg umocnień i ufortyfikowań. W piwnicach i lochach, które tworzyły rozległą sieć ulokowano magazyny broni. Chlewiccy byli w posiadaniu zamku do 1661, który odtąd często zmieniał właścicieli. Ostatni z nich Mikołaj był w okresie „potopu” szwedzkiego dowódcą eskorty króla Jana Kazimierza podczas jego ewakuacji na Śląsk. Od 1750 posiadłością władali Potkańscy, którzy zapoczątkowali kolejne przebudowy, zmieniając obronny zamek na wygodną rezydencję. W 1801 chlewiski majątek wykupiła rodzina Sołtyków i późnorenesansowy dwór przybrał formy klasycystyczne (m. in. boniowany parter i narożniki). Za Stanisława Sołtyka pracami kierował arch. Fryderyk A. Lessel (autor m. in. pałaców Błękitnego (Zamoyskich), Morsztynów i ratusza w Warszawie). Stanisław był posłem Sejmu Czteroletniego, jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauk i marszałkiem sejmu w 1811. Natomiast jego syn gen. Roman Sołtyk uczestniczył w kampaniach napoleońskich oraz w Powstaniu Listopadowym. Na jego wniosek w roku 1830 dokonano detronizacji cara Mikołaja I, za co dobra chlewiskie zostały skonfiskowane. W l. 1895-1912 posiadłość przeszła w ręce hr. Ludwika Broel-Platera – pasjonata postępu technicznego, dzięki któremu Chlewiska przeżyły swój rozkwit gospodarczy. W 1912 dobra nabył hr. Pusłowski. Po II wojnie światowej upaństwowiony pałac często zmieniał użytkowników. Od 1999 właścicielem posiadłości jest firma Manor House, a pałac po rewaloryzacji wchodzi w skład luksusowego kompleksu hotelowo-wypoczynkowego. W 2012 pożar zniszczył cały dach prawego skrzydła, poddasze i II piętro, ale szkody zostały szybko naprawione.
Zabytkowy pałac składa się z dwóch dwupiętrowych budynków stykających się pod kątem prostym i wspartych szkarpami (na jednej z nich tablica z napisem łacińskim upamiętniającym przebudowę z 1605). Starszy budynek główny jest podpiwniczony, a z dawnej budowli obronnej zachowały się tylko pozostałości piwnic i lochów – dawniej znacznie rozleglejszych, kamienne obramienia okien, a w dwóch pomieszczeniach w przyziemiach sklepienie kolebkowo-krzyżowe oraz renesansowy kamienny portal.
Średniowieczną genezę ma też tzw. studnia Dobiesława Odrowąża znajdująca się na dziedzińcu, która powstała w II poł. XV w. wraz z murowanym dworem. Ma średnicę 180 cm, a głębokość 13 m. Dno studni znacznie głębsze niż poziom wód gruntowych zapewnia stały napływ wody. Do jej budowy użyto szydłowieckiego piaskowca, co na setki lat zapewniło wyjątkową trwałość cembrowiny. W stromym płn. zboczu wzgórza są widoczne zręby murów starej lodowni, częściowo przesklepionej cegłą, prawdopodobnie z początku XIX w. Nieopodal zamku stoi baszta – stylizowana na gotyk, zrekonstruowana w 2013/2014 dzięki zachowanym fundamentom. Wejście do rezydencji zostało zmienione i nie prowadzi przez dawną bramę główną, lecz od strony Stajni Platera (obecnie stylowa karczma i pokoje gościnne). Wybudowana w 1886 z piaskowca szydłowieckiego stanowi wizytówkę regionu. Konstrukcja 100-metrowego obiektu podparta jest na żeliwnych dźwigarach wyprodukowanych w tutejszej hucie, którą osobiście zawiadywał hr. Plater. Całość utrzymano w stylu XVIII-wiecznych angielskich stajni, zachowały się kamienne ściany i fragmenty starej więźby dachowej. Stajnię Platera, jako ostatnią – poza pałacem i parkiem – wpisano w 2010 do rejestru zabytków.
Wokół pałacu rozciąga się malowniczy 8-ha park krajobrazowy założony w XVII w. przez Wawrzyńca Chlewickiego, a przeprojektowywany przez kolejnych właścicieli. Urozmaicona szata roślinna wraz z okazami starodrzewu oraz bogata fauna czynią go jednym z najcenniejszych założeń parkowych na Mazowszu. Rośnie tu ponad 100 gatunków drzew, z czego 21 to pomniki przyrody (wiek najstarszej lipy szacuje się na 450 lat). Są to m. in. tulipanowiec, cis pospolity, dęby błotny i szypułkowy, lipa szerokolistna, buk. Wśród naturalnych zbiorników wodnych – strumieni i stawów wije się ścieżka edukacyjna, na której umieszczono tablice z opisami poszczególnych obiektów. Zwiedzanie obiektów przypałacowych i parku jest możliwe po wykupieniu biletu. Sam pałac, jako obiekt dla gości hotelowych, nie jest udostępniony dla publiczności.
Po drugiej stronie szosy, pośrodku stawu stoi kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena z XVIII w.
Źródło:
