Rynek

Obecny Rynek radomski to dawne miasto Kazimierzowskie. Około 1350 r. Król Kazimierz Wielki założył Nowy Radom, któremu 1 stycznia 1364 r. nadał prawa magdeburskie. Miasto zostało przeniesione ze Starego Radomia. Zabudowa miejska była pierwotnie drewniana – poza zamkiem, murami miejskimi, kościołem i ratuszem. Mur obronny miał ok. 1100 m długości, wysokości 5-6 m (po nadbudowach 9 m), grubości 2,2-2,7 m. Dookoła murów biegła fosa. W skład obwarowań wchodziły także baszty. W centrum rynku znajdował się ratusz wzniesiony ok. połowy XIV w. W XVI w. budynek został przebudowany w duchu renesansu. W l. 1818-19 rozebrany. Prowadzone w 2014 r. prace wykopaliskowe pozwoliły odkryć fundamenty dawnego ratusza. Dopiero po 30 latach rozpoczęto budowę nowego ratusza istniejącego po dziś dzień. Budowla w stylu neorenesansowym wg projektu Henryka Marconiego powstawała w latach 1845-48. Do ratusza przylegał budynek odwachu. W 1852 r. na wieży ratuszowej zainstalowano zegar. Po 1919 r. siedziba władz samorządowych. Od 1963 do 2013 r. siedziba Archiwum Państwowego, obecnie własność Gminy Miasta Radomia.

W północnej pierzei rynku dwie ciekawe kamieniczki. Dom Esterki (Rynek 5) według legendy wzniósł Kazimierz Wielki dla swej kochanki Esterki. Kamienica powstała w XVII w. W czasie II wojny światowej rozebrana do fundamentów, na których w latach 60. XX w. wzniesiono nowy budynek w stylu pseudobarokowym. Obok Dom Gąski (Rynek 4), wzniesiony przez Adama lub Stanisława Gąskę, ławnika miejskiego, piekarza przybyłego z Opoczna. W lipcu 1656 r. w domu tym kwaterował król szwedzki Karol Gustaw. W II poł. XVII w. mieściła się tu apteka, a w l. 1818-19 biura magistrackie. Obie kamienice są siedzibą jednego z oddziałów Muzeum im. Jacka Malczewskiego.

Najokazalszy budynek przy rynku to gmach dawnego Kolegium Pijarów. Szkołę tą założono w 1682 r. i funkcjonowała pierwotnie w trzech połączonych kamienicach. Nowa siedziba powstała w 1737 r. staraniem ks. Antoniego Konarskiego. Projektantem był Antoni Solari. W 1831 r. władze carskie zamykają kolegium przekształcając je w męskie gimnazjum rządowe. W 1864 r. następuje kasata zakonu, budynki przechodzą w ręce rządowe i otworzona zostaje tu rosyjska szkoła rządowa. W początkach XX w. siedziba Dyrekcji Kolei Państwowych, następnie Gimnazjum im. Tytusa Chałubińskiego i Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego. Obecnie jest to siedziba Muzeum im. Jacka Malczewskiego, z licznymi eksponatami dotyczącymi patrona oraz z bardzo ciekawą ekspozycją przyrodnicza.

Z ciekawszych kamienic przy rynku wymienić można jeszcze: Dom Hoppena (Rynek 8) z pocz. XIX w., siedziba Sądu Pokoju i Sądu Podsędkowskiego, własność rodziny Hoppenów – aptekarzy, działaczy społecznych i kulturalnych; Rynek 7 – mieściła siedzibę Trybunału Departamentu Radomskiego; Rynek 12 z l. 1823-24 z sienią przejazdową.

Pośrodku rynku Pomnik Czynu Legionów. Pierwotny wystawiony z inicjatywy mjr. Michała Tadeusza „Brzęka” Osieńskiego w 1930 r. został w 1940 r. zburzony przez Niemców. W 1998 r. kopia pomnika powróciła na radomski Rynek.

źródło: Kutyła E., Spacerkiem po Radomiu, Radom 2012.

internet: http://www.radom.pl