English
Deutsch
Miasto (ok. 28.300 mieszkańców) leżące na Nizinie Środkowopolskiej w widłach Wisły i Narwi.
Najstarsze ślady pobytu człowieka pochodzą z neolitu, sprzed ok. 5 tys. lat. Za założyciela miasta uważa się Konrada I Mazowieckiego, ale pierwsze wzmianki pochodzą dopiero z roku 1294. Prawo miejskie chełmińskie nadał osadzie książę mazowiecki Siemowit III 29 czerwca 1374 r. oddając je trzem synom Niemierzy, spośród których Dobrogost osiadł tu i przyjął nazwisko Nowodworski. W XVI w. Zygmunt Stary odnowił przywilej miejski, ale po okresie pomyślnego rozwoju nastąpił upadek w czasach szwedzkiego „potopu”. 30 września 1655 r. na północnym brzegu Narwi armia szwedzka pokonała mazowieckie pospolite ruszenie. Doceniając strategiczną wartość zbiegu wielkich rzek Szwedzi wznieśli na wyspie u ujścia Narwi swój obóz warowny zwany „Bugskansen” (wtedy uważano, że to Bug wpada do Wisły). Nowy Dwór był również podstawą do działań przeciwko armii polskiej w lipcu 1656 r. podczas bitwy pod Pragą. Długotrwały pobyt wojsk najeźdźcy, rekwizycje, grabieże przyczyniły się do zupełnego upadku Nowego Dworu, który stracił prawa miejskie.
20 czerwca 1782 r. folwark Nowy Dwór otrzymał ponownie prawa miejskie od księcia Stanisława Poniatowskiego, bratanka króla, właściciela dóbr Góra. W 1792 r. konsekrowano kościół pw. św. Michała Archanioła, proj. przez Stanisława Zawadzkiego a fundacji księcia. Fundator sprzedał jednak swoje dobra dwa lata później hrabiemu Gutakowskiemu.
W 1807 r. na polecenie Napoleona rozpoczęto budowę twierdzy w Modlinie, na prawym brzegu Narwi. W momencie największego natężenia robót pracowało tu 19 tys. ludzi. Przez dziesięć miesięcy w 1813 r. broniła się w niej francuska załoga. Po Kongresie Wiedeńskim Rosjanie postanowili utrzymać twierdzę, w związku z tym miasto w 1820 r. przeszło na własność rządu. Nastąpiło ożywienie gospodarcze, do Nowego Dworu napłynęli urzędnicy i oficerowie rosyjscy, kupcy i rzemieślnicy żydowscy i niemieccy. W mieście powstawały fabryki, szczególnie po zbudowaniu Nadwiślańskiej Linii Kolejowej w 1877 r. Wojenne losy miasta związane były ściśle z losami twierdzy. W 1961 r. Modlin włączono do Nowego Dworu Mazowieckiego.
Najcenniejszym zabytkiem miasta jest oczywiście Twierdza Modlin, w której znaleźć można budowle francuskie, polskie, rosyjskie. W samym mieście natomiast zachował się dawny kościół (chociaż niezbyt fortunnie rozbudowany w l. 1981-84) oraz kilkadziesiąt domów drewnianych i murowanych. Zabytkowy jest również położony na piaszczystej wydmie stary cmentarz, założony jeszcze w XVII w. Można na nim znaleźć nagrobki z XIX i XX w. oraz kwatery żołnierzy polskich z lat 1920, 1939 i 1944-45. Nieco na uboczu (za linią kolejową) znajduje się cmentarz żydowski zniszczony przez Niemców w czasie wojny, obecnie ogrodzony, oczyszczony, z lapidarium złożonym z pozostałych macew. Obok jest też zaniedbany cmentarz ewangelicki.
Źródło: Lechosław Herz „Puszcza Kampinoska” Oficyna Wydawnicza „Rewasz” 2012
Internet: http://www.nowydwormaz.pl
