Wieś Kowala

Pierwsza wzmianka o wsi Kowala pojawia się w I połowie XIV wieku. Istniał już wtedy drewniany kościół pod wezwaniem św. Wojciecha. W XV w. własność rycerza Pakosza Duszota. Pod koniec tegoż stulecia właścicielem zostaje Paweł herbu Bogoria, następnie własność rodu Łodziów. W XVI w. w Kowali powstaje szkoła parafialna, a w XVII w. szpital. W 1784 r. Kowalę kupuje Jan Rogowski h. Jastrzębiec, porucznik wojsk polskich, szambelan królewski. Wznosi nowy drewniany kościół, który zostaje konsekrowany w 1790 r. Cztery lata później w wyniku uderzenia pioruna świątynia zostaje zniszczona. Rogowski rozpoczyna więc w nowym miejscu budowę nowego, murowanego kościoła. Oddany zostaje do użytku w 1806 r. już po śmierci fundatora. W czasie powstania styczniowego pod Kowalą miała miejsce wygrana przez powstańców bitwa, którą upamiętnia pomnik na skraju lasu za wsią. W 1864 r. Kowala zostaje siedzibą gminy. Od lat 20. XX w. majątkiem zarządzają Walewscy. W czasie II wojny światowej pomagają miejscowej i okolicznej ludności. Po II wojnie światowej majątek ulega parcelacji, a Walewscy przenoszą się do Radomia.

W kościele p.w. św. Wojciecha fundacji Rogowskich znajduje się epitafium fundatorów, a nad wejściem tablica erekcyjna. Jest to trzynawowa murowana budowla typu halowego zbudowana w stylu barokowym. Przy kościele odsłonięty w 2014 r. głaz upamiętniający ks. Stanisława Fijałkowskiego proboszcza tutejszej parafii w okresie powstania styczniowego. Na cmentarzu wiele zabytkowych nagrobków.

W centrum wsi wystawiony w 1932 r. pomnik lotników Żwirki i Wigury a naprzeciw kościoła zabytkowa kamienna figura.

Trochę głębiej w lesie niewielkie grodzisko stożkowate otoczone suchą fosą i wałem. Średnica obiektu przy podstawie to ok. 40 m. badania archeologiczne wykazały wewnątrz gródka fragmenty spalonego budynku (prawdopodobnie pozostałość wieży). Przypuszcza się, że gród spalono na przełomie XIII i XIV w. a funkcjonował do przełomu XV i XVI w.

źródło: Gmina Kowala, UG Kowala. Radomskie – alfabet wykopalisk, Radom 1994.

internet: http://www.kowala.pl