Rezerwat "Dąbrowa Polańska" i torfowisko "Pakosław"

Rezerwat przyrody „Dąbrowa Polańska” (Nadleśnictwo Marcule, gmina iłżecka) leży w pobliżu torfowiska Pakosław i stanowi część Lasu Polańskiego o powierzchni 28 ha. Ochroną objęto naturalnie wykształcony zespół świetlistej dąbrowy dębu bezszypułkowego i sosny pospolitej, z licznym udziałem roślin rzadkich i chronionych. Występuje tu drzewostan dwuwarstwowy. Warstwę wyższą tworzy dąb bezszypułkowy, a runo pokrywa prawie całe dno lasu. Dęby bezszypułkowe są majestatyczne, koronę mają szeroką, rozpostartą, szczególnie w górnej części, a korę szarobrązową, bruzdowaną. Mają mniejsze wymagania glebowych niż dęby szypułkowe. Dęby bezszypułkowe dochodzą do 40 metrów wysokości i żyją nawet do 800 lat. Te w rezerwacie mają około 100 lat. Owocami tego gatunku są żołędzie osadzone w małych miseczkach, na bardzo krótkich szypułkach, zgrupowane po kilka. W rezerwacie „Dąbrowa Polańska” rozpoznano aż 150 gatunków roślin naczyniowych. Runo bogate jest w gatunki ciepło i światłolubne, w tym w zawilce, borówkę czarną, borówkę brusznicę, dziurawiec skąpolisty. Czym są świetliste dąbrowy? To ciepłolubne lasy mieszane z dominacją w drzewostanie dębu szypułkowego (Quercus robur) i bezszypułkowego (Quercus petraea). […] Jest to najbogatszy florystycznie typ lasu wśród zespołów leśnych Polski. Zbiorowisko cechuje luźny drzewostan i umiarkowanie lub skapo rozwinięta warstwa krzewów, co zapewnia duży dostęp światła do dna lasu. Runo jest bardzo bujne i wyjątkowo bogate w gatunki – napisano w „Poradniku ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000” (tom V). Takie siedliska świetlistych lasów dębowych występują przede wszystkim we wschodniej i środkowej części Polski. Wraz z, między innymi, zaprzestaniem wypasu bydła w drugiej połowie XX w. część świetlistych lasów dębowych w Polsce uległa spontanicznym zmianom, które doprowadziły do powstania w ich miejsce cienistych lasów liściastych. Mają one wyjątkowo bogatą i zróżnicowaną pod względem ekologicznym florę. Dlatego też nawet niewielkie powierzchnie świetlistej dąbrowy mają istotny wpływ na biologiczną różnorodność tak ekosystemów, jak i gatunków, zarówno w skali regionu, jak i całego kraju – z tych powodów wynika potrzeba ich ochrony. W ramach ciekawostki - do rekordzistów wśród dębów bezszypułkowych należy dąb „Queen Elizabeth 1” rosnący w hrabstwie West Sussex, którego obwód pnia w 2006 r. wynosił niemal 13 m, i który uznany został za dziedzictwo narodowe Wielkiej Brytanii. W Polsce nie ma aż tak okazałych dębów bezszypułkowych, ale warto wspomnieć o dębie „Cztery Dęby” w Podlesie (Nadleśnictwo Skierniewice), na który składają się cztery zrośnięte ze sobą pnie, mające razem 637 cm w obwodzie. Pakosław – torfowisko „Pakosław” Torfowisko „Pakosław” należy do najcenniejszych przyrodniczo obszarów w Polsce i zostało włączone do sieci obszarów Natura 2000, objętych tak zwaną dyrektywą siedliskową. Ochrona obejmuje obszar o powierzchni 668 ha w źródliskowym obszarze niewielkiej rzeki Modrzejowicy (prawego dopływu Modrzejowianki, będącej z kolei lewym dopływem Iłżanki). „Pakosław” to torfowiska przejściowe i niskie, na piaskach, zalegające na bogatych pokładach wapiennych, w niewielkim stopniu zmeliorowane, z dołami po eksploatacji torfu, w różnej fazie zachodzącego procesu zmian. Częściowo są one zarosłe drzewami i krzewami (zarośla brzozy niskiej i wierzb), pod którymi pokłady torfu mają grubość 1,5-3 metrów. Występują tu, oprócz bogatej roślinności, trzy gatunki zwierząt ujętych w dyrektywie siedliskowej – kumak nizinny (Bombina bombina), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) i wydra europejska (Lutra lutra). Za cenne i zagrożone w skali Europy uznano zwłaszcza sześć gatunków roślin rosnących w swoim naturalnym stanowisku na torfowisku: języczka syberyjska, lipiennik Loesela, starodub łąkowy, brzoza niska, gnidosz królewski i wierzba czarniawa. Najcenniejszą tutaj, należącą do najrzadziej występujących roślin w Polsce, jest języczka syberyjska. Gatunek ten jest pod ścisłą ochroną, a jako zagrożony wyginięciem wpisany została do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i umieszczony na Polskiej Czerwonej Liście Roślin i Grzybów. Języczka syberyjska występuje na sześciu znanych stanowiskach w Polsce, jednak na torfowisku „Pakosław” znajduje się jej największe skupisko (około 70% krajowej populacji). Z pomiarów Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w 2010 r. wynika, że rośnie tu ponad 2 100 osobników. Języczka syberyjska może osiągać nawet ponad dwa metry wysokości, a jej liście dochodzić do trzydziestu centymetrów szerokości. Rośnie w zachodniej części torfowiska. W obniżeniu, powstałym po wydobyciu torfu, w centralnej części obszaru Natura 2000, dogodne dla siebie miejsce znalazł lipiennik Loesela, gatunek należący do rodziny storczykowatych, również zaliczany do zagrożonych w Polsce i wpisany na Polską Czerwoną Listę Roślin i Grzybów. Spośród innych bardzo rzadko występujących w naszym kraju roślin występuje tu również gnidosz królewski. „Pakosław” jest jednym z ostatnich stanowisk tego gatunku w Polsce. Znajdziemy tu również, mającą charakter reliktowy, brzozę niską - rośnie tylko w zachodniej części torfowiska i na skraju wydmy Borek (wyniesionej cztery metry ponad poziom torfowiska). Ekosystem torfowiska ulega ciągłym przemianom – w wyniku spadku poziomu wód gruntowych torfowisko ulega osuszaniu, przez co prawie zupełnie zniknęły zbiorowiska roślin wodnych, jak na przykład szuwary turzycowe. Do ginących gatunków należą rośliny naczyniowe, mchy i ich siedliska. Następują procesy przemian środowiska i szaty roślinnej torfowiska, która dostosowuje się do zmian siedliska, takich jak osuszenie czy zmniejszenie powierzchni. Z tych powodów torfowisko „Pakosław” posiada niezwykle cenne wartości przyrodniczo-krajobrazowe. Jest to obszar unikatowy tak w skali kraju, jak i Europy. Źródło: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Ray 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” 21.1.2010; Romuald Olaczek, Maria Kurzac, „Szata roślinna obszaru ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 Pakosława – współczesne przemiany i problemy ochrony”, „Monographiae Botanicae” 2012, nr 102; Zarządzenie nr 32 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 30 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Pakosław PLH140015, „Dziennik Urzędzowy Województwa Mazowieckiego” 2014, poz. 80; Rozporządzenie nr 274 Wojewody Mazowieckiego z dnia 12 grudnia 2001 w sprawie ogłoszenia wykazu rezerwatów przyrody zlokalizowanych na terenie województwa mazowieckiego i utworzonych do dnia 31 grudnia 1998 r., Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego 2001 nr 269, poz. 6860; „Lasy i bory”, t. 5, seria „Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny”, publikacja przygotowana w ramach Porozumienia Bliźniaczego realizowanego pomiędzy Ministerstwem Środowiska Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Ekologii i Zrównoważonego Rozwoju Republiki Francuskiej; Justyna Górska-Streicher, „Tradycja Mazowsza. Powiat radomski. Przewodnik subiektywny”, Warszawa 2015; Paweł Zarzyński, Robert Tomusiak, Krzysztof Borkowski, „Drzewa Polski. Najgrubsze, najstarsze, najsłynniejsze”, Lasy Państwowe, Warszawa 2016 Internet: http://przyroda.radom.pl; https://www.ekologia.pl; http://www.marcule.radom.lasy.gov.pl; http://pzo.gdos.gov.pl/;