English
Deutsch
Zabytkowy zamek w Szydłowcu – to jedna z najpiękniejszych renesansowych rezydencji magnackich w Polsce. Jest znakomitym przykładem zastosowania miejscowego piaskowca, z którego powstały nie tylko mury, lecz także wiele ozdobnych detali.
W trakcie wykopalisk odkryto, że w XIII w. na terenie obecnego zamku był już rycerski gród. W przeciwieństwie do innych warowni nie został zbudowany na wzgórzu, a na obszarze typowo nizinnym. Ze względów obronnych budowlę wzniesiono wśród mokradeł i rozlewisk rzeki Korzeniówki, na sztucznie usypanej wyspie. W średniowieczu Szydłowiec należał do możnego rodu Odrowążów i w 1427 stał tu już niewielki kamienny dwór braci Jakuba i Sławka, którzy jako pierwsi przyjęli nazwisko Szydłowieckich. Obronny zamek wybudowany został w drugiej poł. XV w. przez Stanisława Szydłowieckiego – marszałka dworu i wychowawcę synów królewskich. Zamek okalały mury obwodowe i fosa. Posiadał 2 zachowane do dziś elementy murowane w skrzydle płn.: 4-kondygnacyjny dom mieszkalny oraz 3-kondygnacyjną oszkarpowaną wieżę bramną, Dojazd do niej prowadził przez most stały i zwodzony. Budynek był tynkowany, a naroża miał malowane w szaroniebieskie bonie, malowana była też kamieniarka. W l. 1515-1532 zamek był w własnością Mikołaja Szydłowieckiego – podskarbiego wielkiego koronnego, który przebudował gotycką budowlę na renesansową rezydencję, dorównującą wspaniałością architektury najokazalszym ówczesnym magnackim siedzibom. Wzniesiono trzy skrzydła mieszkalne otaczające dziedziniec, zamknięty od strony płd. murem kurtynowym. Szczególnie bogate było skrzydło wsch. z reprezentacyjnym wejściem i loggią widokową – starszą niż ta powstała na Wawelu. Fragmenty elewacji i gzymsy były malowane bądź zdobione techniką sgraffito. W komnatach powstały piękne stropy kasetonowe, fryzy oraz ceramiczne kolorowe piece i posadzki. Autorstwo polichromii przypisuje się Stanisławowi Samostrzelnikowi oraz Piotrowi z Królewca. Dziedziniec zamku wyłożono brukiem. Liczne renesansowe zmiany w gotyckiej architekturze zamku niewątpliwie pozytywnie wpłynęły na walory estetyczne, jednak osłabiły jego wartość obronną. Wokół zamku znajdowały się: zwierzyniec, ogród owocowy, warzywny, oraz ozdobny ogród włoski, ogrodzony kamiennym murem. Mikołaj dokonał największych ukierunkowań kompozycji przestrzennej, która była kontynuowana przez następnych właścicieli. Po jego śmierci w 1532 Szydłowiec przejął starszy brat Krzysztof, który umierając kilka miesięcy później zapisał miasto z zamkiem córce Elżbiecie. W 1547 wniosła je w wianie Mikołajowi Radziwiłłowi „Czarnemu” i w ten sposób dobra szydłowieckie przeszły na ponad 250 lat w ręce tego potężnego rodu z linii nieświeskiej. Mikołaj niezbyt interesował się Szydłowcem i rzadko tu bywał. Rodzice przekazali go więc w 1562 synowi Mikołajowi Krzysztofowi „Sierotce”, który zajął się majątkiem rodowym. Do rozbudowy zamku skierował Kaspra Fodygę i jego współpracownika Hanusza, zatrudnionych wcześniej przy budowie zamku w Nieświeżu. Po śmierci Mikołaja, jego syn Albrecht Władysław przeprowadził w l. 1619-1629 gruntowną przebudowę zamku w stylu późnorenesansowym i barokowym i współczesny wygląd rezydencji pochodzi właśnie z tych czasów. Powstała wtedy zewnętrzna loggia, w wieży bramnej dwukondygnacyjna kaplica nakryta kopułą, na dziedzińcu klatka schodowa przy skrzydle wsch., do którego w narożach dobudowano dwa tarasy przypominające basteje. Zamek otrzymał bogate wyposażenie: portale z miejscowego piaskowca, polichromowane stropy kasetonowe, fryzy, piece z wielobarwnych kafli i ozdobne posadzki. Właściciel dbał również o zwierzyniec i park, sadząc egzotyczne rośliny i drzewa.
Zamek należał następnie do kolejnych Radziwiłłów, którzy oprócz urządzania wnętrz, kontynuowali również upiększanie przyzamkowego ogrodu. Prawdopodobnie za czasów Zygmunta Karola na zwierzyńcu postawiono rzeźby z szydłowieckiego piaskowca. Po bezpotomnej śmierci Mikołaja Radziwiłła właścicielką dóbr w drodze licytacji została w 1802 Anna z Zamoyskich Sapieżyna. Ta z kolei w 1828 odsprzedała zamek razem z majątkiem rządowi Królestwa Polskiego. Wkrótce potem zamek został wydzierżawiony Maurycemu Engemanowi, który urządził tu skład piwa. Nieużytkowany od połowy XIX w. obiekt popadał w ruinę, którą znacznie przyspieszyło ściągniecie w 1915 dachówki z przeznaczeniem na renowację zbombardowanego kościoła parafialnego. W czasie II wojny światowej w zamku mieszkali uchodźcy z ówczesnych terenów III Rzeszy, następnie okupanci utworzyli tu getto dla ludności żydowskiej Szydłowca i okolic. W styczniu 1943 ostatnich Żydów wywieziono do obozu w Treblince. W 1949 rozpoczęto zabezpieczanie murów zamkowych, a w latach 50. przeprowadzono częściową odbudowę obiektu, m.in. została zrekonstruowana zewnętrzna loggia. Badania archeologiczne i architektoniczne w l. 60. poprzedziły pełną odbudowę zamku z przeznaczeniem na instytucje kultury. Znacznie pogarszający się w ostatnim okresie stan budowli, zwłaszcza tynków uległ poprawie dzięki kompleksowemu remontowi, przy wsparciu funduszy unijnych. Rewitalizacją objęto także wyspę zamkową i Park Radziwiłłowski.
Szydłowiecki zamek stoi, jak przed wiekami, na sztucznej wyspie w zach. części miasta, otoczony szeroką nawodnioną fosą i rozległym parkiem o pow. 7,85 ha (jest to niewielka część dawnego założenia ogrodowego). Budowla składa się z trzech podpiwniczonych dwupiętrowych skrzydeł z wewnętrznym dziedzińcem. Czworobok zamyka od płd. mur kurtynowy. Wjazd do zamku prowadzi przez oszkarpowaną wieżę bramną, a wejście – przez dwukondygnacyjną loggię. Wieża bramna na parterze mieści komnatę z gotyckim sklepieniem krzyżowym, a na piętrze kaplicę. Na dziedzińcu zachował się bogaty portal nad wejściem do biblioteki.
Dzisiejsze wnętrza są oczywiście bardzo ubogie w porównaniu z czasami świetności zamku, ale można jeszcze zobaczyć fragmenty malowideł ściennych, sufit kasetonowy, portale, płytki posadzkowe, detale kamieniarki okiennej. W pomieszczeniach zamkowych mieszczą się Szydłowieckie Centrum Kultury – Zamek, Biblioteka Publiczna i Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych.
Muzeum otwarte w 1975 stało się pierwszą w świecie samodzielną placówką poświęcone ludowym instrumentom muzycznym, a pod względem liczebności i oryginalności nie mają odpowiednika w kraju. Dziś muzeum ma ponad 2 tys. muzealiów, co stanowi to 2/3 instrumentów ludowych zgromadzonych w polskich muzeach. Na wystawie stałej zobaczyć można ok. 300. Część z z nich jest typowa dla różnych regionów Polski, np. złóbcoki występują tylko na Podhalu, mazanki w Wielkopolsce, a skrzypce diabelskie i burczybas na Kaszubach. Najstarszymi obiektami są: bębny-kotły z przełomu XVI/XVII w., złóbcoki z 1705, basy kaliskie i mazowieckie z XVIII w., tarapata z XIX w. Można także obejrzeć rzadkie lub niespotykane od dawna instrumenty jak skrzypice polskie, liry korbowe, dudy, kozły, harmonie oraz piękne pozytywki i polifony. Poza polskimi, muzeum kolekcjonuje również instrumenty z innych krajów. Zwiedzający mogą wysłuchać brzmienia wszystkich prezentowanych kapel i instrumentów. Placówka zatrudnia specjalistów, którzy wykonują ekspertyzy, wyceny oraz kopie instrumentów, a także korekty i konserwacje zniszczonych egzemplarzy. Muzeum dysponuje szczegółową dokumentacją naukową wszystkich zgromadzonych instrumentów, katalogiem twórców ludowych, budowniczych i kolekcjonerów. Od 1978 oprócz gromadzenia instrumentów muzeum nabywa także eksponaty artystyczno-historyczne związane z Szydłowcem, obejmujące m.in. materiały pisane, ikonografię, dokumenty, meble, przedmioty codziennego użytku, detale architektoniczne. Najstarszymi eksponatami są kafle z l. 1510-1520, fragmenty płytek posadzkowych z sal zamkowych, jak również detale kamieniarki okiennej i drzwiowej, datowanej na wiek XVII. W pięknej renesansowej sali przy kominku organizowane są koncerty muzyki poważnej. Na dziedzińcu zamkowym odbywają się koncerty, spotkania kulturalne, a także turnieje bractw rycerskich. Szydłowiecki zamek jest jedną z największych atrakcji południowej części woj. mazowieckiego.
Źródło:
http://www.szydlowiec.pl/index.php/dla-turysty.html
file:///C:/Documents%20and%20Settings/user/Moje%20dokumenty/Downloads/powiat_szydlowiecki_w_wojewodztwie_mazowieckim%20(3).pdf
http://muzeuminstrumentow.pl/portal/
